Elektrik üretiminde kömür
2022 yılında Türkiye’de elektrik üretiminin %34,3’ü ve toplam kurulu gücün %21’i kömüre dayanıyordu. 2022 sonu itibarıyla kömür santrallerinin toplam kurulu gücü 21 GW’ı (11,2 GW taşkömürü, 10,1 GW linyit, 0,4 GW asfaltit) geçti. Taşkömürüyle çalışan santralların 10 bin 373 MW’ı (neredeyse tamamı) ithal kömür kullanıyor.
Türkiye’de kömürle çalışan ilk elektrik santrali 1914’te faaliyete geçti. 15 MW’lık Silahtarağa Elektrik Santrali, Zonguldak’ta çıkarılan yerli taşkömürünü kullanarak 1983’e kadar İstanbul’a elektrik üretti. Bir zamanlar Türkiye’nin ilk kömür santraline ev sahipliği yapan görkemli bina, günümüzde Santral İstanbul adıyla, uluslararası bir sanat, kültür ve öğrenim merkezi olarak hizmet veriyor.
1948’de, Türkiye’de taşkömürü madenciliğinin merkezi Zonguldak’ta, Çatalağzı Termik Santrali (64,5 MW) işletmeye alındı. Çatalağzı’ndaki kömür santralinin açılışından bu yana geçen 70 yıl içinde yirmi yıllık bir dönem, Türkiye’de yeni kömür santrali yapımı açısından ayrı bir önem taşıyor.
Türkiye’de elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı, 1990 – 2021. Veri kaynağı: TEİAŞ Elektrik İstatistikleri
Türkiye’de 2017-2021 arası toplam kurulu güç. Veri kaynağı: TEİAŞ Elektrik İstatistikleri
1980’lerde Yeniköy, Yatağan, Afşin Elbistan A, Soma B ve Çayırhan termik santrallerinin faaliyete geçmesiyle birlikte, linyit kömürüyle çalışan termik santral kapasitesi 1 GW’tan 5 GW’a yükseldi. 1980’leri takip eden yirmi yıllık süre boyunca linyitle çalışan termik santral yatırımlarına devam edildi ve toplam kurulu güç 9,8 GW’a ulaştı. 2010’u takip eden 10 yıllık dönem ise ithal kömür devri olarak nitelendirilebilir zira ithal kömürle çalışan termik santrallerin kurulu gücü bu dönem içinde 1 GW’tan 9 GW’a çıktı.
Türkiye’de taşkömürü ve linyit ile çalışan santrallerin kurulu güç bakımından seyri, 1940 – 2021. Veri kaynağı: TEİAŞ Elektrik İstatistikleri
Bu eğilimler kömür santrallerinin yaşla ilgili bilgilerine de yansıyor. Türkiye’de linyitle çalışan termik santrallerinin %82’si 10 yaşın, %46’sı da 30 yaşın üzerinde. Öte yandan ithal kömür ile çalışan santrallerin %81’i 10 yaşın altında.
Türkiye’nin kömür santrallerinin yakıt türüne göre yaş dağılımı, 2020. (Yerli taşkömürü, asfaltiti de içeriyor.)
Türkiye, kömür santrallerinin kurulu gücü bakımından 2022 sonu itibarıyla dünyada 13. sırada. Duyurusu yapılmış, izin alma aşamasında veya halihazırda izin alınmış projeler düşünüldüğünde Türkiye dünyada 5. sırada yer alıyor. Bu projelerin toplam kurulu gücü 2022 sonunda 10,5 GW’tı.